Russ Williams
- May 30, 2021
- 8 min read

BRAWD AWTISTICO "Felly... di dy Frawd yn dda'n Maths, ta?"

RWY'N HOFF IAWN O RAIN MAN, rhaid i fi ddeud- ffilm am ddau frawd, un ohonynt yn awtistig, felly sut na allwn ei hoffi?! Ond rwy'n siŵr y byddai'r rhan fwyaf o bobl sydd ag aelod awtistig yn eu teulu yn cytuno â mi, er bod y ffilm wedi llwyddo i wneud 'awtistiaeth' yn air cyfarwydd i bobl cyffredin a'r cyfryngau, wnaeth hefyd helpu creu un o'r mythau mwyaf o'i amgylch- fod pobl ar y sbectrwm i gyd yn gallu cyfrif cardiau...

Gaeth y ffilm ffuglennol Rain Main eu ryddhau yn 1988, dan gyfarwyddyd Barry Levinson ac a ysgrifennwyd gan Barry Morrow a Ronald Bass. Mae'n dilyn gwerthwr car o'r enw Charlie Babbitt (Tom Cruise) wrth iddo ddarganfod bod ganddo frawd awtistig (Raymond, a chwaraewyd gan Dustin Hoffman) ar ôl i'w dad farw ac yn ffafrio parti arall yn ei ewyllys. Pan fydd Charlie yn dysgu bod Raymond yn 'awtistig safant' heb fawr ddim dealltwriaeth o'r arian y mae wedi'i etifeddu, mae'n mynd ag ef ar draws y wlad yn hen gar ei ddad (ar ôl i Raymond wrthod mynd ar awyren), gyda'r bwriad o gael ei ddwylo ar yr arian. Wrth i amser fynd yn ei flaen, fodd bynnag, mae Charlie yn tyfu'n hoff iawn o'i frawd estron a'i ffyrdd rhyfedd, ac yn ymladd i fod yn warcheidwad cyfreithiol iddo. Mae'r teitl yn cyfeirio at yr hyn yr alwodd Charlie yn eu ieuenctid, prin yn ddigon hen i siarad, ei frawd hŷn Raymond- 'Rain Man', ei 'ffrind dychmygol'.

Seiliodd Barry Morrow 'Raymond' ar safant go iawn o'r enw 'Kim Peek', yn ogystal â Bill Sackter, a oedd yn destun ei ffilm cynharach, Bill. Ond roedd Rain Man yn enfawr- y ffilm a wanaeth y rhan fwyaf o arian yn 1988. Enillodd bedwar Oscar y Gwborau Academi 61ain (yn ogystal ag ennill y Golden Bear yng Ngŵyl Ffilm Ryngwladol 39ain Berlin), sef y Darlun Gorau, Darlun Sgrin Gwreiddiol Gorau, y Cyfarwyddwr Gorau a'r Actor Gorau mewn Rôl Arwain ar gyfer Dustin Hoffman, er i'r criw dderbyn pedwar enwebiad pellach hefyd.

Diolch i'w lwyddiant, roedd y byd i gyd yn ymwybodol o awtistiaeth. Fodd bynnag, roedd gan bawb afael ar ben anghywir y ffon, yn gyfan gwbl...

Mae'r syndrom 'safant' yn gyflwr prin, yn llawer mwy prin nag awtistiaeth. Mae'n cyfeirio at pan fydd rhywun ag anabledd meddwl difrifol yn dangos galluoedd gwybyddol sy'n llawer uwch na galluoedd y person cyffredin. Mae'n debyg eich bod wedi gweld rhaglen ddogfen Channel 4 amdanynt ar ryw ben- pobl sy'n gallu cofio pob llinell o bob tudalen o bob llyfr maen nhw erioed wedi'i ddarllen, sy'n gallu edrych ar lun o dinas a'i ail-greu'n berffaith, neu sy'n gallu cyfrifo symiau gwallgof o fawr yn eu pennau o fewn eiliadau. Fel arfer, mae gan safants anhwylder noddedig arall sy'n bodoli eisoes, megis awtistiaeth, er enghraifft, ac mae gan berson un siawns mewn miliwn o gael ei eni'n safant, gydag ef yn effeithio fwy o ddynion na merched ar gymhareb o 6:1 (yn ddiddorol, mae awtistiaeth hefyd yn effeithio fwy o ddynion na merched, ar gymhareb debyg o 4 neu 5:1). O ran pobl ar y sbectrwm, fodd bynnag, maent yn amcangyfrif mai dim ond tua 10% ohonynt sy'n safants, ac nid pob un ohonynt â thalentau sy'n haeddu raglen ddogfen Channel 4. Yn wir, maen nhw'n credu bod llai na chant o safants gyda rhoddion eithriadol yn fyw heddiw!

Ystyriwyd bod ysbrydoliaeth Morrow am Raymond, Laurence Kim Peek, a fu farw yn 2009, yn 'mega-savant' a chafodd ddiagnosis o awtistiaeth hefyd. Fodd bynnag, credir bellach fod ganddo rywbeth o'r enw 'syndrom FG'- cyflwr genetig prin sy'n gysylltiedig â'r cromosome X sy'n achosi anghysondebau corfforol (fel pennau mawr) ac oedi datblygiadol.

Felly, nid yn unig y gwnaeth Rain Main helpu i greu'r myth bod pob un person awtistig yn 'mini Charles Xaviers', ond, wrth edrych yn ôl, mae'n tebyg iawn fod prif ysbrydoliaeth y cymeriad ddim yn awtistig yn y lle gyntaf!

O'r herwydd hyn, cyn i ni fynd i mewn i sut beth yw bywyd gyda brawd awtistig, rwy'n credu ei bod yn ddoeth ein bod ni i gyd yn cael darlun cliriach o beth yw awtistiaeth mewn gwirionedd...

Cafodd y gair 'awtistiaeth' ei ddweud yn gyntaf gan y seiciatrydd Swisaidd Eugen Bleuler yn 1908, wrth gyfeirio at gleifion sgitsoffrenig. Mae'n deillio o'r gair Groeg 'autos', sy'n golygu 'hunan', gan gyfeirio at yr ymddygiad a dynnwyd yn ôl neu 'hunanynysu' a welwyd mewn llawer o bobl ar y sbectrwm. Efallai eich bod wedi clywed rhiwyn y cyfeirio ato fel 'ASD', 'ASC' neu Asperger, er bod y tymor olaf wedi cael ei drafod yn fawr dros y blynyddoedd dweuthaf...

Crybwyllwyd syndrom Asperger yn gyntaf gan y seiciatrydd Prydeinig Lorna Wing yn yr 80au ac mae'n seiliedig ar astudiaeth o 1944 gan bediatregydd o Awstria , 'Hans Asperger', er bod llawer o bobl sy'n ffitio'r proffil bellach yn cael diagnosis o awtistiaeth. Fe'i pennir yn gyffredinol i bobl awtistig sydd â gwybodaeth gyfartalog (neu uwch). Gall unigolion sy'n cael diagnosis o Asperger ddewis cadw'r term, ond mae'n well gan lawer gyfeirio atynt eu hunain fel 'awtistig'. Mae'r ddadl hon yn llawer mwy na mi, mae arnaf ofn... ond os oes gan unrhyw un ohoncoh ffordd hawdd i egluro'r gwahaniaeth rhwng Asperger ac awtistiaeth, mae croeso i chi adael sylw isod!

Mae awtistiaeth yn anhwylder datblygiadol sy'n cael ei ddiffinio'n bennaf gan anawsterau gyda rhyngweithio cymdeithasol a chyfathrebu, gyda llawer o bobl ar y sbectrwm hefyd yn dangos ymddygiad ailadroddus a chyfyngol. Gan ei fod yn anhwylder datblygiadol, mae rhieni fel arfer yn sylwi ar yr arwyddion pan fydd eu plentyn yn cyrraedd cyfnodau 'carreg filltir' ym mlynyddoedd cynnar eu bywydau (felly, er enghraifft, sylwodd Mam fod fy mrawd yn dal mewn napi pan ddylai fod wedi tyfu allan ohonynt, ac nid oedd yn gwneud unrhyw ymdrech i siarad na gwneud unrhyw ffrindiau , ac yn y blaen).

Ond cofiwch fod awtistiaeth yn 'sbectrwm', sy'n golygu ei fod yn effeithio bobl mewn gwahanol ffyrdd. Mae rhai hyd yn oed yn credu ein bod i gyd yn eistedd rywle ar y sbectrwm, ond yr hyn y mae'n ei olygu yn y bôn yw bod 'lefelau' neu 'raddau' gwahanol o awtistiaeth... ystyried y sbectrwm gwleidyddol, er enghraifft, gyda Hippies adain chwith, Nazis adain dde a'r rhai sy'n eistedd rywle yn y canol. Gydag awtistiaeth, mae pobl yn cyfeirio at y rhai sy'n eistedd yn y 'pen isaf' fel rhai ag awtistiaeth 'ddifrifol' neu 'isel eu gweithrediad' (fel fy mrawd), a'r rhai eraill sydd ar ben arall y sbectrwm. Mae hyn yn golygu y gallwch fod yn awtistig a dal i allu gwneud ffrindiau, cael swydd a byw ar eich pen eich hun, neu efallai y bydd angen cefnogaeth a gofal gyson arnoch er mwyn cadw eich hun ac eraill yn ddiogel.

Yn aml iawn, mae gan bobl awtistig gyflyrau eraill sy'n cyd-bresennol, hefyd, ac nid wyf yn ymwneud â safants, ychwaith. Yn fwy tebygol, bydd ganddynt gyflyrau fel anableddau dysgu (fel fy mrawd), ADHD, iselder, dyslecsia, gorbryder neu epilepsi - felly dim triciau parti i'r rhan fwyaf ohonynt, mae arnaf ofn!

Nid yw gwyddonwyr yn siŵr beth yw'r achos, er fy mod yn siŵr eich bod i gyd wedi clywed y ddamcaniaeth ynghylch y brechlyn MMR (sydd wedi'i wrthbrofi ers hynny, gyda llaw), ond yn fwy ar hynny wedyn- mae'r cynllwyn sy'n gysylltiedig â brechiadau yn un mawr ac yn haeddu postyn ei hun... mae gwyddonwyr wedi ceisio rhoi'r bai ar bob math o bethau, yn enetig ac yn amgylcheddol, o rianta gwael i rwbela, i alcohol a chocên, plaladdwyr, plwm, llygredd aer, materion yn ystod beichiogrwydd a chlefydau awtolewawd, ond nid ydynt wedi cynnig ateb pendant eto.

Amcangyfrifir ei fod yn effeithio tua 24.8 miliwn o bobl yn y byd, neu tua 1-2 o bobl fesul 1,000. Mae nifer y bobl sy'n cael diagnosis o awtistiaeth wedi codi ers y 60au, er ei bod yn amheus a yw hyn oherwydd newidiadau mewn arferion diagnostig (felly, yn y gorffennol, byddai pobl awtistig wedi cael eu hystyried yn 'wallgof', ac ati) neu os yw'r niferoedd o bobl efo awtistiaeth yn wirioneddol yn codi. Y cynnydd hwn yn y niferoedd sydd wedi arwain pobl i fabwysiadu'r agwedd paranoiaidd o feddwl pethau fel "rhaid fod yna rhywbeth yn y dŵr", ac yn y blaen. Mewn rhai diwylliannau, mae awtistiaeth yn dal i gael ei beio ar bechodau'r teulu, neu feddiant demonic neu fywyd blaenorol y plentyn, felly tan rydym yn nodi'r achos, rwy'n ofni nad ydym wedi gweld yr olaf o mythau fel hyn...

Ond beth am iachâd?! Ah... pwnc anghyfforddus!

Mae 'iachâd' yn dal i fod yn waith sy'n mynd rhagddo, er bod llawer o bobl bellach yn ystyried y syniad o ddatblygu'r fath beth i fod yn sarhaus, gan gredu y dylid derbyn awtistiaeth fel 'rhywbeth gwahanol', ac yn rhywbeth y dylem ddysgu byw gyda, yn hytrach na'i ddiffodd. Nid yw rhywun yn 'tyfu allan' o awtistiaeth, ond gall ymyriadau ymddygiadol cynnar a therapi lleferydd helpu pobl ar y sbectrwm i ddatblygu hunanofal, yn ogystal â sgiliau cymdeithasol a chyfathrebol i'w helpu i weithredu'n well mewn cymdeithas, a gall pobl awtistig byw bywydau boddhaus yn digon hawdd (mewn gwirionedd, mae llawer o'r farn bod y term 'dioddefaint gydag awtistiaeth' hefyd yn dramgwyddus , gan ffafrio'r term 'byw gydag awtistiaeth'). Unwaith eto, mae pwnc iachâd yn haeddu postyn ei hun, yn debyg iawn i'r damcaniaethau sy'n gysylltiedig â'r hyn sy'n achosi awtistiaeth yn y lle cyntaf, ond am y tro, cofiwch nad yw awtistiaeth yn salwch nac yn glefyd - y cyfan y mae'n ei olygu yw bod braint rhai pobl yn gweithredu'n wahanol i ymennydd pobl 'niwro-nodweddiadol'.

Ond beth mae hyn i gyd yn ei olygu?! Wrth ddisgrifio awtistiaeth i'm ffrindiau, rwy'n aml yn cael fy hun yn lledaenu hyd yn oed mwy o sibrydion ffug, yn bennaf am ei bod mor anodd esbonio... rwyf wedi'i ddisgrifio fel pan nad oes gan rywun empathi, neu nad oes ganddo hunanymwybyddiaeth neu fod â deallusrwydd isel, ac nid oes yr un ohonynt yn wir! Mae'r un empathi, yn arbennig, yn ddisgrifiad poblogaidd, efallai am ei fod yn hawdd daeallt- rydych yn dweud wrth rywun y gall person fod yn ddeallus ond ei fod yn gwbl wag o empathi, sy'n golygu nad ydynt yn dangos unrhyw ddiddordeb mewn datblygu iaith nac mewn sefydlu perthynas, ac maen nhw'n mynd "O! Iawn!" ond mae'n llawer mwy cymhleth na hynny...

Mae nodweddion cyffredin awtistiaeth yn cynnwys ffeindio hi'n anodd cyfathrebu a rhyngweithio â phobl, deall sut mae pobl eraill yn meddwl ac yn teimlo, dod o hyd i oleuadau llachar a synau uchel yn llethol, mynd yn bryderus ynghylch digwyddiadau cymdeithasol, cymryd mwy o amser i brosesu gwybodaeth a chymryd rhan mewn ymddygiad ailadroddus, ond gallaf briodoli'r holl bethau hynny i lawer o bobl 'niwro-nodweddiadol' rwy'n eu hadnabod!

Ond mae'r effaith y mae awtistiaeth yn ei gael ar ganfyddiad synhwyraidd rhywun yn amlwg, er, unwaith eto, mae'n effeithio pawb yn wahanol... mae yna bobl awtistig sy'n sensitif i sŵn, eraill ddim, mae gan rai drothwy poen uchel iawn, sy'n ei gwneud yn anodd iddynt bigo fynu ar wahanol anhwylderau, yna mae eraill yn gweiddi ac yn sgrechian ac yn eich cyhuddo o'u taro pan fyddwch chi gymaint â'u tapio ar yr ysgwydd... mae yna bobl awtistig sy'n mynd i'r clwb ar y penwythnosau a rhai sy'n ofn mynd i siop brysur...

Wedi drysu eto?! Ceisiwch esbonio hynny i gyd i bob ffrind neu bartner yn eich bywyd heb ledaenu mwy o fythau neu eu gadael yn crafu eu pennau ac yn gofyn pethau fel "... ond os gallant wneud hynny, sut na all eich brawd?!"

Duw a ŵyr (efallai!), ond dim ond un peth rwy'n sicr ohono... all fy mrawd, fel fi fy hun, ddim gwneud mathemateg i safio'i fywyd!