"GWENU!" sefai ddau fachgen yn letchwith i'w safle wrth i'w mam eu hannog i wenu ar gyfer y camera. Mae'r ieuengaf o'r brodyr yn edrych yn dawel ar y llall am arweiniad, gan ddal ei bob symudiad gyda llygaid gwyliol. Pe bai ei frawd yn croesi ei goesau, felly y gwnaeth. Duw, os fysai'n sefyll ar un goes ac yn hopian, mae'n siŵr y byddai'n gwneud yr un peth!
“Hey, hey… gwenu rwan, gwenu!”
Mae'n eithaf amlwg eu bod ar wyliau teuluol - mae'n haf yn Dyfnaint ac maen nhw'n sefyll yno'n siarad Cymraeg, plant wedi'u plastro mewn eli haul a'r tad yn aros gerlaw, yn ffidlan gyda'i fag bwm.
“Barod… barod…” mae'r fam, sy'n dal camera 'rholio i fyny', yn graddoli ei thôn ac yn eu paratoi ar gyfer y fflach anochel o olau. Rhaid iddynt fod yn llonydd, neu fentro fod yn ddim ond pylu aml-liw o lwybrau llachar. Mae'r brawd hynaf yn gwenu'n briodol, er bod ganddo grin ddannedd, ond mae gan ei frawd un llygad wedi'i glampio'n dynn ar gau, fel môr-leidr, golwg y mae'n ei dynnu'n unig pryd bynnag y mae'n destun ffotograff.
“GWENA!” mae ei fam yn ei annog eto, ond erys ei fynegiant yr un fath. Gydag ochenaid wedi'i threchu, mae'n cymreryd y llun.
Pob llun teulu, pob llun ysgol, pob unawd a phob llun grŵp... pam?!
Ni fyddai Mam yn cael llun teilwng nes i gamerâu rholio ddod yn grefyddau o'r gorffennol a chymerodd cymdeithas i ddefnyddio ffonau symudol i gipio adegau gwerthfawr yn eu bywydau. Roedd y trawsnewid yn gyflym, ac felly roedd fy mrawd yn torri ei... arfer.
Cymeron ni fe fel arwydd o aeddfedrwydd, rhywbeth yr oedd wedi'i dyfu allan ohono... alla i ddim cofio pryd yn union, ond yn y pen draw fe wawriodd arnom ei fod wedi bod yn copïo mynegiant wyneb y ffotograffydd drwy'r amser, a gyda ffonau symudol daeth sgriniau mawr, an gwnaeth gwibio drwy lensys bach yn rhywbeth o'r gorffennol, sy'n golygu nad oedd fy mrawd, yn gyfnewid am hynny, yn cau ei lygad fel fflipin' môr-leidr, fel gwnaeth y ffotograffydd!
Rwyf wrth fy modd chwarae gemau 'copiio' gyda fy mrawd, fel y byddaf yn ei drafod mewn bostyn yn y dyfodol. Yn wir, roedd y rhan fwyaf o'r ffordd y chwaraeod fi a'm mrawd fel plant- yn copïo ei gilydd neu rywun arall mewn rhyw ffordd, o ailddeddfu golygfeydd ffilm i 'gymryd tro pedol' araf i gicio pêl i gymryd hunluniau gwirion. Bydd ar adegau yn dynwared iaith fy nghorff wrth y bwrdd cinio neu wrth cymeryd llun, fel y soniwyd uchod, ac fe'n gwelir yn aml yn eistedd yn adlewyrchu ein gilydd pan fyddwn gyda'n gilydd, a hynny gartref neu allan. Nid yw'n hollol gynnil yn ei gylch, ychwaith!
Mae llawer o bobl ar y sbectrwm yn defnyddio atseinio neu dynwared boed fel mecanwaith ymdopi, neu i ffitio i mewn i gymdeithas, yn union fel y mae pobl 'niwro-nodweddiadol' yn ei wneud; mae'n nodwedd naturiol o fod yn ddynol ac yr ydym i gyd yn ei gwneud, ond prin ein bod yn sylwi. Er enghraifft; ar ddyddiad cyntaf, mae pobl yn tueddu i adlewyrchu neu dynwared yr ymddygiad neu'r signalau a roddir gan y person arall er mwyn ymddangos eu bod yn ymlacio ac ar yr un lefel â nhw. Rydym hefyd yn dynwared ymddygiad yn ystod cyfarfod gwaith, mewn ystafelloedd dosbarth fel plant ac mewn digwyddiadau chwaraeon mawr fel oedolion.
Rydym yn gweld llawer o bethau rhyfedd ar hyd y ffordd, ond mae'r rhan fwyaf o bobl yn dysgu pa ymddygiadau i beidio â dynwared, neu o leiaf yn gwybod yr amseroedd priodol i'w dynwared nw; mae ymchwil yn awgrymu bod hyn yn rhywbeth y mae llawer o bobl ar y sbectrwm yn ei gweld anodd. Yn y pen draw, mae'n ymwneud â gallu deall ac dynwared ymddygiad sy'n cael ei gyfeirio gan nodau i bob pwrpas, a dysgu peidio â chopïo camau gweithredu'n awtomatig heb nod terfynol iddo.
Dychmygwch, os byddwch, eich bod yn dysgu rhywun sut i gicio pêl i'r rhwyd rhwng dwy bost. Rydych chi'n dangos iddyn nhw sut mae'n ei gwneud, ond bob tro rydych chi'n gwneud hynny, rydych chi'n sgrechian ar frig eich ysgyfaint. Pan ddaw'n amser iddynt nhw gael go bach arni, mae gan eu hymennydd ychydig o bethau i'w nodi; "Rwy'n deall bod angen i mi gicio'r bêl gan ddefnyddio fy nghoes er mwyn sgorio gôl, ond oes angen i mi sgrechian, hefyd? Oes angen i mi sgrechian er mwyn sgorio gôl? Mae'n debyg nad yw, ond a oes disgwyl i mi wneud hynny yn y sefyllfa hon, hyd yn oed os yw'n fy nghythruddo?"
Un o'r ffyrdd y cyflwynir awtistiaeth yw drwy 'ddynwared annormal', a'r consensws cyffredinol yw ei fod yn ganlyniad i oedi datblygiadol yn ymwneud â chyfathrebu cymdeithasol. Dywed un ddamcaniaeth, o'r enw'r ddamcaniaeth 'Broken Mirror', fod gan bobl ar y sbectrwm broblemau gyda'u system drych-niwron (MNS); rhan o'r 'system niwronau motor', sy'n ein helpu i reoli sut rydym yn symud ac yn ymddwyn. Profwyd bod 'tasgau dynwared', fel y gêm bêl a grybwyllir uchod, yn ysgogi'r rhan hon o'r ymennydd.
Yn gryno, byddai hyn yn esbonio pam yr oedd fy mrawd yn copio mynegiant wyneb pob ffotograffydd yr holl flynyddoedd hynny.
Ond nid yw hyn yn golygu nad yw pobl ar y sbectrwm yn deall yr hyn sydd ei angen wneud i gwblhau tasg. I'r gwrthwyneb, mae llawer o astudiaethau eraill yn dangos, ar y cyfan, fod pobl ar y sbectrwm yn tueddu i wneud yn well mewn 'tasgau efelychu' nag eraill (h.y. tasgau strwythuredig gyda nodau clir, terfynol), ond yr hyn sy'n weddill yw eu bod yn cael trafferth mwy pan fo angen ymateb i weithredoedd rhywun neu eu dynwared yn ddigymell, megis, er enghraifft, mewn unrhyw sefyllfa gymdeithasol.
Dangoswyd hyn mewn astudiaeth gan Ysgol Seicoleg Prifysgol Nottingham, dan arweiniad Antonia Hamilton, a ddywedodd: "Dangosodd ein hastudiaeth fod plant 'plant arferol' yn copïo popeth y mae oedolyn yn ei wneud, hyd yn oed pan fyddant yn gwybod bod rhai o'r gweithredoedd yn 'wirion'. I'r gwrthwyneb, dim ond y camau defnyddiol a gopïwyd gan y plant ag awtistiaeth—mewn ffordd, maent yn gwneud y gwaith yn fwy effeithlon na'r plant 'nodweddiadol'. Mae'r canlyniadau hyn yn dangos i ni fod copïo camau diangen yn ffenomenon cymdeithasol, nid yw'n ymwneud â dysgu sut i ddefnyddio gwrthrychau yn unig."
Ar ôl hynny, fodd bynnag, gofynnwyd i'r cyfranogwyr wylio recordiadau o'u hymddygiad, a phenderfynu a oedd pob gweithred yn "synhwyrol" neu'n "wirion". Llwyddodd pob un ohonynt i gwblhau'r dasg hon, ond roedd y plant 'niwro-nodweddiadol' yn ei gweld hi'n haws gwneud hynny, sy'n golygu bod y plant 'niwro-nodweddiadol' yn copïo'r ymddygiadau 'diangen' er eu bod yn gwybod eu bod yn 'wirion'.
Beth mae hyn yn ei ddweud wrthym yw fod yna gwahaniaeth amlwg yn y ffordd y mae plant awtistig a phlant 'niwro-nodweddiadol' yn dynwared ymddygiad ac yn eu canfyddiad o'r hyn sy'n rhesymegol. Dadleuodd llawer o bobl hefyd fod y plant 'niwro-nodweddiadol' yn cymysgu'r ymddygiadau diangen mewn ymgais i 'ffitio i mewn', ac nad oedd gan y rhai ar y sbectrwm gymaint o ddiddordeb mewn "cydymffurfio â normau cymdeithasol".
Yn anffodus, dim ond fy mrawd a allai dweud wrthym beth oedd yn mynd drwy ei ben yr holl flynyddoedd hynny, ond os oes gennych ddiddordeb mewn dysgu mwy am y dadleuon o blaid ac yn erbyn galluoedd plant awtistig wrth gymymio ymddygiad sy'n seiliedig ar nodau, gwnewch yn siŵr eich bod yn edrych ar y cysylltiadau ar waelod y bostyn hon (o dan 'Cyfeiriadau') am ddwy erthygl ddiddorol ar y mater!
Ac felly, gyda ffonau symudol a set newydd o ddannedd oedolion, gwobrwywyd ei ffotograff teuluol gweddus i Mam yn y pen draw, ac efallai na fyddwn byth yn gwybod pam y treuliodd fy mrawd gynifer o flynyddoedd yn gwenu fel môr-leidr ym mhob ffotograff...
... serch hynny, dydw i ddim wedi gorffen gyda'n 'gemau hunlun gwirion' eto, gadewch i mi ddweud wrthych- druan arno!
-DY DRO DI-
Diolch am ddarllen. Mae gen i ddiddordeb gwybod a oes unrhyw un allan yna gyda straeon tebyg am ffrind awtistig neu aelod o'r teulu yn dynwared ymddygiad diangen, a hynny mewn ffordd ddoniol, yn drasig neu beryglus...?
Diolch,
Russ
CYFEIRIADAU
Diolch am ddarllen. Mae gen i ddiddordeb gwybod a oes unrhyw un allan yna gyda straeon tebyg am ffrind awtistig neu aelod o'r teulu yn dynwared ymddygiad diangen, a hynny mewn ffordd ddoniol, yn drasig neu beryglus...? Diolch, Russ